કેન્દ્રીય જળશક્તિ મંત્રી સી.આર.પાટીલ / CR Paatil Website

પાટીલે તેમના અંતિમ ભાષણમાં કાર્યકર્તાઓ પાસેથી માફી માંગી અને કહ્યું, "જો પાર્ટીના હિતમાં કોઈ ભૂલ થઈ હોય તો માફ કરજો."

નરેન્દ્ર મોદી અને અમિત શાહની ભૂમિ ગુજરાતમાં, ભાજપનું સંગઠન હંમેશાં મજબૂત રહ્યું છે, પરંતુ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં, પ્રદેશ પ્રમુખ સી.આર.પાટીલના નેતૃત્વ હેઠળ તેણે જે સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી છે, તે અભૂતપૂર્વ છે. હવે, જ્યારે પાટીલ કેન્દ્રીય જળશક્તિ મંત્રી તરીકેની નવી ભૂમિકામાં છે અને તેમના સ્થાને રાજ્યકક્ષાના પૂર્વ મંત્રી જગદીશ વિશ્વકર્મા (પંચાલ)ને ગુજરાત ભાજપના પ્રદેશ પ્રમુખની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે, ત્યારે એક જ સવાલ રાજકીય પંડિતોના મનમાં ઘૂમરાય છે: શું વિશ્વકર્મા પાટીલની ‘લેગસી’ને જાળવી શકશે કે પછી ગુજરાત ભાજપ માટે પાટીલનો વિકલ્પ મળવો ખરેખર મુશ્કેલ છે તેવું સાબિત થશે?

ભારતીય જનતા પાર્ટીના કેન્દ્રીય જળશક્તિ મંત્રી અને નવસારી લોકસભા સાંસદ સી.આર.પાટીલનો પ્રદેશ અધ્યક્ષ તરીકેનો કાર્યકાળ પૂર્ણ થયો. તેમની જગ્યાએ ગુજરાત સરકારના મંત્રી જગદીશ વિશ્વકર્માને નવા પ્રદેશ અધ્યક્ષ તરીકે વરણી કરવામાં આવી. શ્રી કમલમ, ગાંધીનગર ખાતે યોજાયેલ પદગ્રહણ સમારોહમાં પાટીલે તેમના અંતિમ ભાષણમાં કાર્યકર્તાઓ પાસેથી માફી માંગી અને કહ્યું, "જો પાર્ટીના હિતમાં કોઈ ભૂલ થઈ હોય તો માફ કરજો." આ ઘટના ગુજરાત ભાજપ માટે માત્ર નેતૃત્વ પરિવર્તન નથી, પરંતુ એક એવા નેતાના વારસાને આગળ વધારવાની પડકારરૂપ પ્રક્રિયા છે જેણે પાર્ટીને અસાધારણ ઊંચાઈઓ આપી છે.

સી.આર. પાટીલ, જે મહારાષ્ટ્રના જલગાંવ જિલ્લાના પીમ્પરી આકરાઉત ગામમાં ૧૯૫૫માં જન્મ્યા હતા, તેમને ગુજરાતના રાજકીય વૃત્તમાં 'ચાણક્ય' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ પહેલા પોલીસ કોન્સ્ટેબલ તરીકે કાર્યરત હતા અને ૧૯૮૯માં ભાજપમાં જોડાયા. ૨૦૨૦માં તેઓ પ્રદેશ અધ્યક્ષ બન્યા ત્યારે ઘણા લોકોને આશ્ચર્ય થયું કારણ કે તેઓ પ્રથમ 'બિન-ગુજરાતી' નેતા હતા. પરંતુ તેમના પાંચ વર્ષના કાર્યકાળે તમામ શંકાઓને નકારી કાઢી. તેમના નેતૃત્વમાં ભાજપે ૨૦૨૨ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં રેકોર્ડ ૧૫૬ બેઠકો જીતીને સાતમી સતત જીત મેળવી, જે ગુજરાતના ઇતિહાસમાં કોઈ પાર્ટીની સૌથી મોટી જીત છે. આ ઉપરાંત ૨૦૨૪ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ૨૬માંથી ૨૫ બેઠકો જીતીને પાર્ટીનું વર્ચસ્વ વધુ મજબૂત કર્યું. પાટીલના નેતૃત્વ હેઠળ, ભાજપે ગુજરાતમાં ચૂંટણીઓમાં એકતરફી દબદબો જાળવી રાખ્યો. તેમણે ભાજપને એક અજેય શક્તિ તરીકે સ્થાપિત કરી.

પરંતુ પ્રશ્ન એ છે કે જગદીશ વિશ્વકર્મા નિકોલ વિધાનસભા ક્ષેત્રથી ત્રણ વખત ધારાસભ્ય બનેલા OBC નેતા છે, શું પાટીલની આ વારસાને આગળ વધારી શકશે? કે પાટીલ જેવા મજબૂત સંગઠનના વિકલ્પ મેળવવા મુશ્કેલ છે તે સાબિત થશે?

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે એક જાહેર સમારંભ દરમ્યાન મંચ પર પાટીલ / CR Paatil Website

સી.આર.પાટીલના કાર્યકાળમાં ગુજરાત ભાજપની સ્થિતિ

સી.આર.પાટીલના કાર્યકાળની શરૂઆત ૨૦૨૦માં થઈ, જ્યારે ભાજપ ૨૦૧૭ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં પટીદાર આંદોલનને કારણે માત્ર ૯૯ બેઠકો પર અટકી પડી હતી. આ સમયે પાર્ટીમાં આંતરિક અસંતોષ અને વિપક્ષી પાર્ટીઓના ઉદયની સ્થિતિ હતી. પાટીલે જવાબમાં 'પેજ પ્રમુખ' મોડલ અને 'એક દિવસ, એક જિલ્લો' આઉટરીચ પ્રોગ્રામ જેવી નવીન વ્યૂહરચનાઓ અપનાવી. આનાથી બુથ લેવલથી લઈને જિલ્લા સ્તર સુધીનું સંગઠન મજબૂત બન્યું.

૨૦૨૧ની સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીઓમાં ભાજપે ૬૬માંથી ૬૨ મ્યુનિસિપાલિટીઓ અને ૭૮ તાલુકા પંચાયતોમાંથી ૫૫ જીતીને પોતાની પકડને વધુ મજબૂત કરી. આ ચૂંટણીઓમાં પાર્ટીએ ઉંમર અને કાર્યકાળના માપદંડો અનુસાર ટિકિટ વિતરણ કર્યું, જેનાથી નવા ચહેરાઓને તક મળી. ૨૦૨૨ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં પાર્ટીએ ૧૮૨ બેઠકોમાંથી ૧૫૬ જીતીને ૮૫% વોટશેર મેળવ્યો, જે રેકોર્ડ છે. આ જીતમાં પાર્ટીને ૨ કરોડથી વધુની લીડ મળી, જ્યારે વિપક્ષીઓને માત્ર ૩ લાખની લીડ.

૨૦૨૪ની લોકસભા ચૂંટણીમાં પણ પાર્ટીએ ૨૬માંથી ૨૫ બેઠકો જીતી. જેમાં પાટીલે પોતાના નવસારી ક્ષેત્રમાં ૭.૭૩ લાખની માર્જિનથી જીત મેળવી. કુલ મળીને, પાટીલના કાર્યકાળમાં ભાજપની સ્થિતિ 'સ્થિર' થી 'અભેદ્ય' બની. પરંતુ આ સફળતા બુથ લેવલના કાર્યકર્તાઓની મહેનત અને પ્રયોગાત્મક વ્યૂહરચનાનું પરિણામ છે. જેમ કે, કોવિડ-૧૯ના બીજા વેવમાં પાટીલે પાર્ટી કાર્યકર્તાઓ દ્વારા કોવિડ કેર સેન્ટર્સ સ્થાપ્યા અને રેમડેસિવીર ઇન્જેક્શન્સનું વિતરણ કર્યું, જેનાથી પાર્ટીનું જન-સંપર્ક મજબૂત થયું.

આ કાર્યકાળમાં પાર્ટીનું સંગઠન પણ વિસ્તર્યું. પાટીલે 'પેજ કમિટી'ની શરૂઆત કરી, જેમાં વોટર લિસ્ટના દરેક પાનાના સમર્થકો સાથે સીધો સંપર્ક જાળવવામાં આવે. આ મોડલને પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ પણ પ્રશંસા કરી અને તેને રાષ્ટ્રીય સ્તરે અપનાવવામાં આવ્યું. પરિણામે, ભાજપના સભ્યોનું સંખ્યાબળ વધ્યું અને બુથો પર કાર્યકર્તાઓની હાજરી ૩૦% વધી.

કેન્દ્રીય જળશક્તિ મંત્રી સી.આર.પાટીલ / CR Paatil Website

પાટીલના કાર્યકાળમાં થયેલી નોંધપાત્ર કામગીરી

પાટીલના કાર્યકાળને 'પરિવર્તનનો પ્રયોગ' કહી શકાય. તેમની સૌથી મોટી કામગીરી ૨૦૨૧માં સ્વ.વિજય રૂપાણી મંત્રીમંડળને બદલવાની હતી. તેમણે મુખ્યમંત્રીથી લઈને ઘણા ધારાસભ્યોને બદલીને નવા ચહેરાઓને તક આપી. આ પગલું જોખમી હતું, પરંતુ તે સફળ રહ્યું. આ નીતિથી પક્ષમાં જૂથબંધી ઓછી થઈ, કાર્યકરોને તક મળી અને સત્તા વિરોધી લહેર (Anti-Incumbency) ને અસરકારક રીતે ખાળી શકાયો. તેમણે સાબિત કરી દીધું કે પક્ષ હાઈકમાન્ડ જે નક્કી કરે છે, તે જ અંતિમ છે.

કોવિડ-૧૯ દરમિયાન તેમની કામગીરી ખાસ ઉલ્લેખનીય છે. તેમણે રાજ્યભરમાં કોવિડ કેર સેન્ટર્સની સ્થાપના કરી અને ફાર્મા કંપનીઓથી સીધા રેમડેસિવીર ઇન્જેક્શન્સ ખરીદીને વિતરણ કર્યું. આથી ગુજરાતમાં ૧૦,૦૦૦થી વધુ કેસોમાં મદદ પહોંચી. વધુમાં, સુરત જેવા શહેરોમાં ટેક્સટાઇલ અને ડાયમંડ ઉદ્યોગો માટે નીતિઓ ઘડી અને સુરત એરપોર્ટને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે વિકસાવ્યું.

૨૦૨૦ની ઉપચૂંટણીઓમાં ૮ બેઠકો જીતીને પાર્ટીનો વિશ્વાસ વધાર્યો. આ ઉપરાંત, 'સાંસદ આદર્શ ગ્રામ યોજના' હેઠળ ચીખલી ગામનું વિકાસ મોડલ વારાણસીમાં પણ અપનાવાયું. પાટીલની આ કામગીરીએ પાર્ટીને માત્ર ચૂંટણીઓમાં જ નહીં, પરંતુ સમાજસેવામાં પણ અગ્રેસર બનાવી.

કેન્દ્રીય જળશક્તિ મંત્રી સી.આર.પાટીલ / CR Paatil Website

પાટીલની રાજકારણની પીઢતા અને ચાણક્યનીતિ

પાટીલને 'ચાણક્ય' કહેવાનું કારણ તેમની વ્યૂહાત્મક રીત છે. તેઓ મોદી-શાહના વિશ્વાસુ સહયોગી છે અને ૧૯૯૫થી મોદીની નજીક છે. તેમની નીતિ 'એક વ્યક્તિ, એક પદ' પર આધારિત છે, જેના કારણે તેઓએ પોતાના પદથી રાજીનામું આપવાનો પ્રયાસ કર્યો પણ પાર્ટીએ તેમને એકટેંશન આપ્યું.

પાટીલની ચાણક્યનીતિમાં બુથ લેવલનું મહત્વ છે. 'પેજ પ્રમુખ' મોડલથી તેઓ એ દરેક વોટર સુધી પહોંચ્યા, જે ૨૦૨૨ની જીતનું રહસ્ય છે. તેઓ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને કાર્યકર્તાઓને જોડે છે અને દરરોજ કાર્યાલયના દરવાજા લોકો માટે ખુલ્લા રાખે છે. ૨૦૧૭ પછીના પાટીદાર આંદોલનને તેઓએ વ્યૂહાત્મક રીતે હેન્ડલ કર્યું, જેમાં સુરત જેવા વિસ્તારોમાં પાટીદારોને પાછા લાવ્યા.

એક ઉદાહરણ તરીકે, ૨૦૨૨માં ગુજરાત કેટલ કંટ્રોલ બિલ લાવ્યું, જે માલધારી સમુદાયના વિરોધને કારણે પાછું ખેંચાયું. આમાં પાટીલની નીતિ કામ કરી અને પાર્ટીને નુકસાન ટાળ્યું. તેમની પીઢતા 'સમાવેશી' છે – મરાઠી હોવા છતાં તેમણે ગુજરાતી સમાજને જોડ્યા.

પાટીલની સફળતા માત્ર સંગઠન કે નીતિઓ પૂરતી સીમિત નહોતી, પરંતુ તેમની રાજકારણની પીઢતા અને ચાણક્યનીતિ પણ તેમાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવ્યો.

‘મિશન ૧૮૨’ અને ૧૫૬ની સિદ્ધિ: તેમણે સંગઠન અને કાર્યકરોમાં એક સ્પષ્ટ લક્ષ્ય મૂક્યું: ‘મિશન ૧૮૨’. આ ઊંચા લક્ષ્યને કારણે કાર્યકરોમાં ઉત્સાહ વધ્યો અને અંતે ભાજપને ૧૫૬ બેઠકોની ઐતિહાસિક સફળતા મળી. આ એક માનસિક વ્યૂહરચના હતી કે જો તમે ૧૮૨નો લક્ષ્ય રાખશો, તો ૧૫૦થી વધુ બેઠકો સરળતાથી પ્રાપ્ત થશે.

અગ્રણી વિપક્ષનો અભાવ: પાટીલે એ સુનિશ્ચિત કર્યું કે વિપક્ષ, ખાસ કરીને કોંગ્રેસ, ક્યારેય પગ ન જમાવી શકે. આમ આદમી પાર્ટી (AAP)ના ઉદય વખતે પણ તેમણે સ્થાનિક સંગઠનને એટલું સક્રિય રાખ્યું કે અન્ય પક્ષોનું જોર નબળું પડી ગયું.

કેન્દ્રીય નેતૃત્વ સાથે સુમેળ: વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી અને ગૃહમંત્રી અમિત શાહ સાથે તેમનો સુમેળ જાળવી રાખવામાં તેઓ સંપૂર્ણ સફળ રહ્યા. તેઓ હંમેશા કેન્દ્રીય નેતૃત્વની નીતિઓને જમીની સ્તરે ઉતારવામાં મોખરે રહ્યા.

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે ગુજરાતના સાંસદો અને ધારાસભ્યોની મુલાકાત દરમ્યાન / CR Paatil Website

પક્ષના આંતરિક અસંતોષ પર કાબુ મેળવવામાં પાટીલ કેવી રીતે સફળ થયા

કોઈ પણ મોટા રાજકીય પક્ષમાં આંતરિક અસંતોષ અનિવાર્ય છે. પાટીલની સૌથી મોટી સફળતા એ હતી કે તેમણે આ અસંતોષને સંગઠનની શક્તિ પર હાવી થવા દીધો નહીં.

સત્તા અને સંગઠન વચ્ચેનું સંતુલન: તેમણે સંગઠનને સરકારથી ઉપર રાખ્યું. મુખ્યમંત્રીથી લઈને સામાન્ય કાર્યકર સુધી, બધાએ સંગઠનના આદેશનું પાલન કરવું પડશે, તે વાત તેમણે સ્પષ્ટ કરી દીધી.

અસંતુષ્ટોને સાધવાની કળા: 'નો-રિપીટ' થિયરીને કારણે ટિકિટ ગુમાવનારા નેતાઓનો અસંતોષ સ્વાભાવિક હતો. પાટીલે તેમને સંગઠનમાં કે અન્ય હોદ્દા પર યોગ્ય સ્થાન આપીને સાધ્યા. આ પ્રક્રિયામાં તેમણે શિસ્ત (Discipline) ને સર્વોપરી રાખી, જેથી કોઈ પણ કાર્યકર કે નેતા પાર્ટી લાઇનથી વિરુદ્ધ ન જઈ શકે. તેમનો કડક સ્વભાવ અને મક્કમ નિર્ણય શક્તિ આંતરિક વિખવાદને ડામવામાં અસરકારક સાબિત થઈ.

પાટીલે મજબૂત કરેલું સંગઠન હવે કેવી રીતે આગળ વધશે

પાટીલે બાંધેલું સંગઠન બુથ-કેન્દ્રિત અને ટેક્નોલોજી-આધારિત છે. આગળ વધવા માટે 'પેજ પ્રમુખ'ને વધુ મજબૂત કરવું પડશે. ૨૦૨૬ની મ્યુનિસિપલ અને પંચાયત ચૂંટણીઓમાં આ મોડલ કામ આવશે. પાર્ટીએ OBC અને અન્ય જાતિઓને વધુ જોડવું પડશે. ૨૦૨૭ની વિધાનસભા ચૂંટણી માટે સંગઠનને ૧૮૨ બેઠકો જીતવાનું લક્ષ્ય છે, જેમાં પાટીલનો વારસો જાળવવો પડશે. પાટીલે ગુજરાત ભાજપને માત્ર ચૂંટણી જીતવાની મશીનરી નથી બનાવી, પરંતુ તેને બુથ-આધારિત, ડેટા-સંચાલિત (Data-Driven) અને શિસ્તબદ્ધ સંગઠન બનાવ્યું છે.

વિશ્વકર્મા માટે મજબૂત પ્લેટફોર્મ: નવનિયુક્ત પ્રમુખ જગદીશ વિશ્વકર્મા માટે સંગઠનનું માળખું સંપૂર્ણપણે તૈયાર છે. પેજ પ્રમુખની ટીમ, મોરચા અને સેલનું આયોજન, અને કાર્યકરોમાં જીતનો ઉત્સાહ – આ બધું જ પાટીલનું નિર્માણ છે. વિશ્વકર્માએ હવે આ માળખાને માત્ર સક્રિય અને ઉત્સાહિત રાખવાનું છે.

કેન્દ્રીય મંત્રી તરીકે પાટીલનો રોલ: પાટીલ હવે કેન્દ્રીય મંત્રી છે, પરંતુ તેમનો પ્રભાવ ગુજરાતના રાજકારણમાં જળવાઈ રહેશે. તેઓ માર્ગદર્શક તરીકે કામ કરશે, જે નવા પ્રમુખ માટે એક મોટો સપોર્ટ પણ છે.

જગદીશ વિશ્વકર્મા(પંચાલ), ગુજરાત ભાજપ પ્રમુખ. / X@BJP4Gujarat

નવા પ્રમુખ જગદીશ વિશ્વકર્મા માટે કેવા પડકારો રહેશે

જગદીશ વિશ્વકર્મા (પંચાલ) પોતે એક અનુભવી નેતા છે અને ઓબીસી સમાજ (OBC) માંથી આવે છે. તેઓ સંગઠન અને સરકાર બંનેનો અનુભવ ધરાવે છે. જોકે, તેમના માટે પાટીલના વિશાળ કદ અને અભૂતપૂર્વ સફળતાની સરખામણીએ પોતાની છાપ ઊભી કરવી એક મોટો પડકાર છે.

પાટીલની 'લેગસી'નો પડકાર
સૌથી મોટો પડકાર પાટીલની લેગસી જાળવવાનો છે. કાર્યકરો અને નેતાઓની અપેક્ષાનો પારો ખૂબ ઊંચો છે. જો આગામી પેટા-ચૂંટણીઓ કે ૨૦૨૭ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપનો વિજય રથ સહેજ પણ ધીમો પડે, તો તરત જ તુલના થવાની શરૂઆત થઈ જશે.

સંગઠનમાં નવા સમીકરણો
વિશ્વકર્માએ પોતાના નેતૃત્વ હેઠળ સંગઠનના સિનિયર નેતાઓ અને જુનિયર કાર્યકરો વચ્ચે સમન્વય સ્થાપિત કરવો પડશે. પાટીલે જે કડક શિસ્ત સ્થાપિત કરી હતી, તેને હળવાશથી ન લેવાય તે જોવું પડશે. પક્ષમાં તેમની પોતાની નવી ટીમ બનાવવાની સાથે પાટીલની ટીમને સાથે રાખીને ચાલવાનો પડકાર રહેશે.

OBC સમીકરણોનું સંતુલન
વિશ્વકર્માની નિમણૂક ઓબીસી સમુદાયના અગ્રણી નેતા તરીકે થઈ છે. તેમણે આ વર્ગને સંતુષ્ટ રાખીને, અન્ય તમામ જ્ઞાતિઓ અને સમાજને સંગઠનમાં સમાન મહત્ત્વ મળે તે સુનિશ્ચિત કરવું પડશે.

'રિમોટ કંટ્રોલ'નો ખ્યાલ
પાટીલના પ્રભાવને કારણે, જગદીશ વિશ્વકર્માએ એ સાબિત કરવું પડશે કે તેઓ માત્ર પાટીલના કેન્દ્રીય નેતૃત્વના આદેશોનું પાલન કરનારા નથી, પરંતુ પોતાની રીતે સ્વતંત્ર અને સક્ષમ નેતા છે, જે ગુજરાત ભાજપનું નેતૃત્વ કરવા માટે સક્ષમ છે.

વારસાને આગળ વધારવાની જવાબદારી

સી.આર. પાટીલના કાર્યકાળે ગુજરાત ભાજપને અભેદ્ય બનાવ્યું, પરંતુ જગદીશ વિશ્વકર્મા માટે આ વારસાને જાળવીને આગળ વધારવો પડશે. જો તેઓ પાટીલની ચાણક્યનીતિ અપનાવે તો સફળતા મળશે, નહીં તો વિકલ્પની કમી સાબિત થશે. ગુજરાતના રાજકારણમાં આ પરિવર્તન નવી દિશા આપશે, પરંતુ તેની પરીક્ષા આગામી ચૂંટણીઓમાં થશે.

સી.આર.પાટીલનો કાર્યકાળ ગુજરાત ભાજપના ઇતિહાસમાં એક સુવર્ણ અધ્યાય તરીકે નોંધાશે. તેમણે માત્ર ચૂંટણીઓ જીતી નથી, પરંતુ સંગઠનની પ્રકૃતિ બદલી છે. નવા પ્રદેશ પ્રમુખ જગદીશ વિશ્વકર્મા એક એવા સિંહાસન પર બિરાજમાન થયા છે, જેની જવાબદારીઓ ખૂબ જ મોટી છે. વિશ્વકર્મા પાસે એક મજબૂત ટીમ, કાર્યરત માળખું અને કેન્દ્રીય નેતૃત્વનો વિશ્વાસ છે.

પાટીલના વિકલ્પ તરીકે કોઈ નેતાને જોવો અશક્ય છે, કારણ કે તેમની સફળતાનું કદ ઘણું મોટું છે. જોકે, જગદીશ વિશ્વકર્મા પાસે પાટીલ દ્વારા નિર્મિત માળખાનો ઉપયોગ કરીને અને પોતાની વિનમ્ર છબી તથા સંગઠનાત્મક અનુભવનો સમન્વય કરીને, આ લેગસીને આગળ વધારવાની સુવર્ણ તક છે. ગુજરાત ભાજપનો વિજય રથ અકબંધ રહેશે કે નહીં, તે વિશ્વકર્માના આગામી દિવસોના વ્યૂહાત્મક નિર્ણયો અને સંગઠનાત્મક કુશળતા પર આધારિત રહેશે.

આગામી સમયમાં, વિશ્વકર્માની આગેવાની હેઠળ ભાજપ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે, તે ગુજરાતના રાજકારણનું ભવિષ્ય નક્કી કરશે.