ਯੋਗਾ-ਆਧਾਰਿਤ ਮੈਡੀਟੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਮਾਨਸਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਹੁੰਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ / Unsplash

ਡਾ. ਈਸ਼ਾਨ ਸ਼ਿਵਾਨੰਦ

ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯੋਗਾ ਦਿਵਸ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਧੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੋਗਿਕ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਮਾਜ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੀਂਹ ਵਜੋਂ ਉਭਰੀ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਹੁੰਚ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਿਹਤ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਧਾਰਨਾ ਵਜੋਂ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ, ਮਨੋ-ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪਹਿਲੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਜ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚਿੰਤਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇਖਭਾਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਹਾਰੇ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਹਨ। ਵਰਲਡ ਹੈਲਥ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਚਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਗਾੜ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਤਰ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਰਵੱਈਏ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ 'ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ' ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਕਲੰਕ ਤੋਂ ਪਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਇਲਾਜ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਇਹਨਾਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹਨਾਂ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਿੱਖਿਆ, ਮਿਥਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਣੇ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਦਦ ਲੈਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਦਮ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇਖਭਾਲ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

ਨੀਤੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਇਕੁਇਟੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਕਿ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ, ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਮਿਲੇ। ਨੀਤੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕੇ, ਢਾਂਚਾਗਤ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਅਸਲੀਅਤ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਮੁੱਚੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਧਿਆਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ: ਯੋਗਾ-ਅਧਾਰਤ ਧਿਆਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਮਾਨਸਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਹੁੰਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਭਿਆਸ, ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਨ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਤਣਾਅ, ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ (ਸਾਹ ਕੰਟਰੋਲ), ਧਾਰਨਾ (ਇਰਾਦਾ ਸੈਟਿੰਗ) ਅਤੇ ਧਿਆਨ (ਧਿਆਨ) ਵਰਗੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਮਨ, ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।

ਖੋਜ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਯੋਗਾ-ਅਧਾਰਿਤ ਅਭਿਆਸ ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਇਲਾਜਾਂ ਲਈ ਪੂਰਕ ਲਾਭ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਗੈਰ-ਹਮਲਾਵਰ ਹਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਥੈਰੇਪੀ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਏਕੀਕਰਨ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪਹੁੰਚ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਝਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਮਾਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ।

ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦਾ ਚਾਰਜ ਲੈਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਅਭਿਆਸ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਲਚਕੀਲਾਪਣ, ਬਿਹਤਰ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਰਸਪਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਿਯਮਤ ਧਿਆਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲਾਭਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਇਹ ਲਾਭ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਪਹੁੰਚ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬੋਝ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਵੀ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

 

ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਇੱਕ ਤਰਜੀਹ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਮੰਨਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਧਿਆਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹਾਂ, ਸੰਪੂਰਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿਮਰਨ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਰਸਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

(ਲੇਖਕ ਡਾ. ਈਸ਼ਾਨ ਸ਼ਿਵਾਨੰਦ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਖੋਜਕਾਰ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਹਨ, ਜੋ ਧਿਆਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਯੋਗਾ ਆਫ਼ ਇਮੋਰਟਲਸ (YOI) ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਚਾਰ ਲੇਖਕ ਦੇ ਹਨ)