ભારતમાં જર્મન રાજદૂત ડૉ. ફિલિપ એકરમેન / Ishani Dattagupta

ઈશાની દત્તગુપ્તા સાથેની મુલાકાતમાં તેમણે અનેક મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરી, જેમાં જર્મનીમાં અન્ય દેશોની તુલનાએ ઓછા ખર્ચે શિક્ષણ અને આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓને નોકરી શોધવા માટે આપવામાં આવતી ઉદાર પોસ્ટ-સ્ટડી વિઝાનો સમાવેશ થાય છે. મુલાકાતના સંક્ષિપ્ત અવતરણો.

જર્મની ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે ખાસ કરીને વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી, એન્જિનિયરિંગ અને ગણિત (STEM) ક્ષેત્રોમાં મહત્વપૂર્ણ વિદેશી શિક્ષણ સ્થળ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે, ખાસ કરીને જ્યારે અન્ય કેટલાક દેશો આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓ માટે કડક નિયમો લાવી રહ્યા છે. શું તમારી સરકાર વધુ ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને આકર્ષવા પગલાં લઈ રહી છે?

વિદ્યાર્થીઓને જર્મની તરફ ખેંચતું મુખ્ય કારણ તો વિશ્વકક્ષાનું શિક્ષણ છે, જે તમામ વિષયોમાં ઉપલબ્ધ છે, ખાસ કરીને STEMમાં. અમારી ટેકનિકલ યુનિવર્સિટીઓ ખૂબ સારી છે અને તે મફત છે. આ જ વાત અમને કેનેડા, અમેરિકા, બ્રિટન અને ઓસ્ટ્રેલિયાથી અલગ પાડે છે. જર્મનીમાં ઉચ્ચ શિક્ષણને જાહેર સેવા ગણવામાં આવે છે અને આ નિયમ યુરોપિયન નહીં વિદ્યાર્થીઓ માટે પણ લાગુ પડે છે. જોકે, આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓએ જર્મનીમાં રહેવાનો ખર્ચ પોતે ઉઠાવવો પડે છે; પરંતુ તે પણ અંગ્રેજીભાષી દેશોની તુલનાએ સસ્તો છે, એમ હું માનું છું.

ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ સાથેનો અમારો અનુભવ એવો છે કે તેઓ ખૂબ મહત્વાકાંક્ષી, અત્યંત મહેનતુ અને સમર્પિત હોય છે અને જર્મન યુનિવર્સિટીઓમાં ભારતીય અરજીઓ સ્વીકારવાની સ્પષ્ટ ઝોક છે. મેં અનેક જર્મન યુનિવર્સિટીઓના પ્રમુખો સાથે વાત કરી છે અને ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ સાથેનો તેમનો અનુભવ ખૂબ સારો રહ્યો છે.

કયા ક્ષેત્રોમાં તમે ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને આકર્ષવા પ્રયાસ કરી રહ્યા છો?

જર્મનીમાં યુનિવર્સિટીઓ અને સંશોધન સંસ્થાઓ વિશ્વમાં અગ્રેસર છે અને અમે સંશોધન-વિકાસ પર ખૂબ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ. જર્મનીમાં પહેલેથી જ અનેક ભારતીય કામ કરે છે, પરંતુ અમે સૌથી તેજસ્વી અને શ્રેષ્ઠ વિદ્યાર્થીઓને સંશોધન આધારિત વ્યવસાયોમાં આકર્ષવા ઉત્સુક છીએ. આ જ કારણ છે કે અમે ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને જર્મનીમાં અભ્યાસ કરવા આવવાના વિચારને સક્રિયપણે પ્રોત્સાહન આપી રહ્યા છીએ. અમે ભારતીય વિદ્યાર્થીઓમાં જર્મનીની જાહેર અને ખાનગી યુનિવર્સિટીઓ વિશે જાગૃતિ લાવી રહ્યા છીએ. જાહેર યુનિવર્સિટીઓમાં વિદ્યાર્થીઓને ખાતરી હોય છે કે તે ખરેખર સારી છે. ઘણા કિસ્સાઓમાં વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ સાથે ઉદ્યોગોમાં કામ કરી શકે છે. પછી શૈક્ષણિક અને ઉચ્ચ સંશોધનલક્ષી યુનિવર્સિટીઓ છે. બીજી તરફ, કેટલીક ખાનગી યુનિવર્સિટીઓ પણ સારી છે, પરંતુ કેટલીકની પ્રતિષ્ઠા શંકાસ્પદ છે.

બીજો ફાયદો એ છે કે મોટા ભાગના માસ્ટર્સ કોર્સ અંગ્રેજીમાં શીખવવામાં આવે છે. અમે ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને જર્મની આવવા પ્રોત્સાહિત કરીએ છીએ અને માનીએ છીએ કે તેઓ રોકાણ કરવા યોગ્ય છે કારણ કે તેમાંથી ઘણા, ખાસ કરીને એન્જિનિયર અને IT કુશળતા ધરાવતા, જર્મન શ્રમબજારમાં રસ ધરાવે છે. સ્નાતક થયા પછી ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને જર્મનીમાં નોકરી શોધવા 18 મહિનાનો સમય મળે છે. STEM ક્ષેત્રમાં સ્નાતક થનારાઓને નોકરી મળવામાં કોઈ સમસ્યા નથી. સ્નાતક થયા પછી તમને નોકરી શોધવા 18 મહિના મળે છે. આ ખૂબ ઉદાર છે; મોટા ભાગના દેશો ખૂબ મર્યાદિત સમય આપે છે. જર્મનીમાં તમે સ્નાતક થાઓ અને પછી ખરેખર નોકરી શોધવાનું શરૂ કરો. 18 મહિનામાં નોકરી ન મળે તો રેસિડન્સી નવીકૃત થતી નથી. પરંતુ નોકરી મળે તો રેસિડન્સી મેળવવી સરળ છે.

નિષ્ણાતો માને છે કે જર્મનીમાં અભ્યાસ કરવા જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ, ખાસ કરીને જેઓ કોર્સ પછી જર્મનીમાં કામ કરવા ઈચ્છે છે, તેમણે વધુ સારા એકીકરણ માટે જર્મન ભાષા શીખવી જોઈએ. વિદ્યાર્થીઓને આ બાબતે શું સલાહ આપશો?

મારી સલાહ સ્પષ્ટ છે, જર્મની જતા પહેલા થોડી જર્મન ભાષા શીખી લો અને જો એ શક્ય ન હોય તો કોર્સ દરમિયાન શીખો. જર્મનીની દરેક યુનિવર્સિટી મફત જર્મન વર્ગો ઓફર કરે છે, પરંતુ જર્મનીમાં કઠિન અને વ્યવસ્થિત અભ્યાસ દરમિયાન તે વધારાનો બોજ બની શકે છે. પરંતુ તમારા જીવન અને જર્મનીમાં ભવિષ્યની વ્યાવસાયિક કારકિર્દી માટે થોડી જર્મન જાણવી જરૂરી છે. એક સારું ઉદાહરણ આપું. બર્લિનમાં અભ્યાસ કરો તો શહેરના કેટલાક ભાગ સંપૂર્ણ અંગ્રેજીભાષી અને આંતરરાષ્ટ્રીય છે. ભારતીયોને લાગી શકે કે જર્મન શીખવાની જરૂર શું છે, ખરીદી, કેફે કે સિનેમા – બધું અંગ્રેજીમાં છે. પરંતુ બર્લિનની બહાર નોકરી કરો, ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં, જ્યાં અનેક શાનદાર નાના-મધ્યમ ઉદ્યોગો છે જે પોતાના ઉત્પાદનોમાં છુપા ચેમ્પિયન છે, ત્યાં અંગ્રેજી કામ નહીં આવે. તેથી અભ્યાસ શરૂ કરતી વખતે જ જર્મન શીખવાનું શરૂ કરો.

હાલ જર્મનીમાં અભ્યાસ કરતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા વિશે કંઈ આંકડા આપી શકશો?

હવે અમારી પાસે 60,000 ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ છે અને આ સંખ્યા દર વર્ષે લગભગ 20% વધી રહી છે. 2025માં અમારી યુનિવર્સિટીઓમાં અરજીઓમાં વધારો થયો છે, જેનું સ્પષ્ટ કારણ અમેરિકા અને કેનેડાએ આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓ પર મર્યાદા મૂકી છે. વિદ્યાર્થીઓ નવા કિનારા શોધી રહ્યા છે અને જર્મની ચોક્કસપણે તેમાંથી એક છે. અમારી પાસે આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓ માટે કોઈ ક્વોટા નથી અને જો યુનિવર્સિટી ભારતીય અરજદારને સ્વીકારે તો વિઝા મળે છે. આ ગુણાત્મક અને વ્યક્તિગત અરજી આધારિત વ્યવસ્થા છે અને ભારતીય અરજદારો પ્રત્યે ખૂબ સકારાત્મક ઝોક છે. પરંતુ એનો અર્થ એ નથી કે દરેક અરજી સ્વીકારાય. લગભગ 70% ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માસ્ટર્સ કોર્સ માટે જર્મની જાય છે; કેટલાક સ્નાતક કોર્સ માટે પણ જાય છે, જોકે તેમાં અંગ્રેજીમાં અભ્યાસની ખૂબ ઓછી શક્યતા છે. જર્મન વ્યવસ્થા આંતરરાષ્ટ્રીય વિદ્યાર્થીઓને સ્નાતક કાર્યક્રમમાં પ્રવેશતા પહેલા એક વર્ષનો ભાષા અને ઓરિએન્ટેશન કાર્યક્રમ આપે છે.

વિદ્યાર્થી વિઝા પ્રક્રિયામાં કેટલો સમય લાગે છે?

વિદ્યાર્થી વિઝા રાષ્ટ્રીય લાંબા ગાળાનો વિઝા છે અને તેને શેન્જન વિઝા જેટલી ઝડપથી પ્રોસેસ કરી શકાતો નથી. અમને તેના માટે બે-ત્રણ મહિના જોઈએ. દરેક વિદ્યાર્થીની શૈક્ષણિક મૂલ્યાંકન કેન્દ્ર દ્વારા તપાસ અને મૂલ્યાંકન કરવું પડે છે કારણ કે અગાઉ ઘણી બનાવટી અરજીઓ આવી હતી, જેને ઘટાડવી છે. વિદ્યાર્થીઓને મૂલ્યાંકન પ્રમાણપત્ર મળ્યા પછી તરત જ વિઝા માટે આગળ વધી શકે છે. કેટલાક ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે આ લાંબો સમય લાગે છે અને તેઓ ભારતમાં સ્નાતક થતાંની સાથે જ જર્મન યુનિવર્સિટીમાં જોડાવા માંગે છે. પરંતુ તેમણે સમજવું જોઈએ કે વિદ્યાર્થી વિઝા પ્રક્રિયામાં સમય લાગે છે અને જર્મનીની કેટલીક યુનિવર્સિટીઓ કેટલાક અઠવાડિયા મોડા જોડાવા પર પણ સ્વીકાર કરે છે.

વિદ્યાર્થીઓ માટે પોસ્ટ-સ્ટડી કામની તકો ઉપરાંત, શું તમે ઉચ્ચ કુશળ નોકરીઓમાં ભારતીય વ્યાવસાયિકોને જર્મનીમાં કામ કરવા આકર્ષવા જોઈ રહ્યા છો?

હા, અમે તેને ખૂબ મહત્વ આપીએ છીએ. જર્મનીમાં સ્નાતક અથવા અભ્યાસ એ જર્મની આવવાનો એકમાત્ર રસ્તો નથી. અમારી પાસે અત્યંત વિકસિત ઇમિગ્રેશન કાયદો છે. બ્લુ કાર્ડ છે, જે યુરોપિયન કાર્યક્રમ છે જે ઉચ્ચ લાયક બિન-યુરોપિયન નાગરિકોને, જેમની પાસે જર્મનીમાં નોકરીનો કોન્ટ્રાક્ટ હોય, રોજગાર વિઝા આપે છે. અમારી પાસે ઓપોર્ચ્યુનિટી કાર્ડ (ચાન્સનકાર્ટે) પણ છે, જે કેનેડા જેવી વ્યવસ્થા છે, જે બિન-યુરોપિયન નાગરિકોને ચોક્કસ માપદંડ પૂરા કરે તો પહેલા નોકરીના ઓફર વગર એક વર્ષ સુધી લાયક રોજગાર શોધવા જર્મની આવવાનો વિઝા આપે છે. પરંતુ ઓપોર્ચ્યુનિટી કાર્ડ માટે અરજી કરનારાઓને હું ભલામણ કરીશ કે જર્મની જતા પહેલા નોકરી શોધવાનું શરૂ કરો અને જતા પહેલા બે-ત્રણ ઓફર મેળવી લો. તેથી લાયક ભારતીયો માટે જર્મનીમાં કામ કરવા સારી તકો છે.

શું તમે જર્મનીમાં ભારતીય વ્યાવસાયિકો અને શૈક્ષણિકોની સંખ્યા વધતી જોઈ રહ્યા છો?

જે ભારતીયોને લાગે કે અમેરિકા હવે તેમનું સ્થળ નથી, કોઈપણ કારણસર, અમે કહીશું કે જર્મની તરફ જુઓ, અમે શું ઓફર કરીએ છીએ તે જુઓ. સંશોધન-વિકાસ તેમજ અન્ય ક્ષેત્રોમાં અનેક તકો છે. જો કેટલાક દેશોમાં તમારું સંશોધન સુરક્ષિત ન લાગે તો જર્મની સારો વિકલ્પ હોઈ શકે છે. અલબત્ત, તે વ્યક્તિગત કેસ પર આધાર રાખે છે. અમે આંતરરાષ્ટ્રીય સંશોધકોને આકર્ષવા નવો અને રસપ્રદ કાર્યક્રમ ગ્લોબલ માઇન્ડ્સ ઇનિશિયેટિવ શરૂ કર્યો છે. અમને લાગે છે કે ભારતીયોએ આ કાર્યક્રમ શું ઓફર કરે છે તે જોવું જોઈએ. આ કાર્યક્રમ જર્મન એકેડેમિક એક્સચેન્જ સર્વિસ (DAAD), જેનું ભારતમાં મોટું કાર્યાલય છે, હમ્બોલ્ટ ફાઉન્ડેશન અને જર્મન રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન (DFG) દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે.

DAADના પ્રમુખ પ્રોફેસર જોયબ્રતો મુખર્જી ભારતીય મૂળના છે. તેઓ લાંબા સમયથી જર્મનીમાં રહે છે અને ભારતીય પ્રવાસીઓના બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર છે. જર્મનીમાં ત્રણ લાખ ભારતીય મૂળના લોકો છે; ખૂબ મોટી સંખ્યા નથી પરંતુ ચોક્કસ વધી રહી છે. આ 3 લાખ લોકો જર્મનીની સરેરાશ આવક કરતાં વધુ કમાય છે અને નોંધપાત્ર યોગદાન આપે છે.