પ્રતીકાત્મક તસ્વીર / CANVA

મુક્ત અને ન્યાયી ચૂંટણીઓનું આયોજન વિશ્વભરમાં ગરમાગરમ ચર્ચાનો વિષય બની રહ્યું છે. ભારતમાં વિપક્ષી પક્ષો ઇલેક્ટ્રોનિક વોટિંગ મશીન્સ (EVMs)ની વિશ્વસનીયતા પર આંગળી ઉઠાવી રહ્યા છે, ત્યારે કેનેડામાં તાજેતરમાં પૂર્ણ થયેલી ફેડરલ ચૂંટણીઓના અનેક મતવિસ્તારો—રાઇડિંગ્સ—ના પરિણામો વિવાદનો વિષય બન્યા છે.

વધતા વિવાદો, પુનઃમતગણતરીઓ અને ન્યાયિક સમીક્ષાઓએ કેનેડાની હાલની ચૂંટણી પ્રક્રિયાની વિશ્વસનીયતા પર મોટો પ્રશ્નાર્થ ઉભો કર્યો છે. આ જ કારણે ‘લોન્ગેસ્ટ બેલટ કમિટી’ નામનું એક જૂથ રચાયું છે. આ જૂથે એપ્રિલમાં કાર્લટન મતવિસ્તારના મતપત્ર પર 91માંથી 85 નામો ઉમેર્યા હતા, જેમાંથી કોઈને 57થી વધુ મત મળ્યા ન હતા. આ મતવિસ્તારમાંથી વિપક્ષના નેતા પિયરે પોઇલિવરે તેમના લિબરલ પ્રતિસ્પર્ધી સામે 4500થી વધુ મતના માર્જિનથી હારનો સામનો કર્યો હતો. જૂથનો ઉદ્દેશ કેનેડામાં ચૂંટણી સુધારણાની જરૂરિયાત તરફ રાષ્ટ્રીય ધ્યાન દોરવાનો રહ્યો છે.

જૂથે એક ઇમેઇલ નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે ચૂંટણીના નિયમો રાજકારણીઓને બદલે સ્વતંત્ર નાગરિક સભા દ્વારા નક્કી થવા જોઈએ. નિવેદનમાં કહેવાયું, “જો રાજકારણીઓ પોતાને નિર્ણય પ્રક્રિયામાંથી દૂર રાખે અને ચૂંટણી નિયમોના નિર્ણયો કાયમી, સ્વતંત્ર અને બિનપક્ષીય સંસ્થાને સોંપે, તો તે મતદારો માટે ફાયદાકારક રહેશે.”

કમિટીએ 12 મે સુધીમાં સમર્થકોને નોંધણી કરાવવા માટે પણ આહ્વાન કર્યું છે. જો 200 લોકો નોંધણી કરાવે, તો જૂથે જણાવ્યું કે તે આગામી આલ્બર્ટા બાય-ઇલેક્શનમાં મતપત્ર લંબાવવાની તેમની રણનીતિનું પુનરાવર્તન કરવા પગલાં લેશે, જ્યાંથી પિયરે પોઇલિવરે નિયમિત ચૂંટણીના પૂર્ણ થયા બાદ અત્યંત ટૂંકી સૂચના પર યોજાનારી બાય-ઇલેક્શન દ્વારા હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં પુનરાગમન કરવાની યોજના બનાવી છે.

કાર્લટન ચૂંટણી દરમિયાન, અભૂતપૂર્વ સંખ્યામાં ઉમેદવારોને કારણે ઇલેક્શન્સ કેનેડા માટે લોજિસ્ટિકલ સમસ્યાઓ ઊભી થઈ હતી. મતપત્રો ખાસ છપાવવા પડ્યા હતા, જેની લંબાઈ લગભગ એક મીટર હતી, અને મતગણતરીમાં વિલંબ થયો હતો. એડવાન્સ મતોની ગણતરી મતદાન બંધ થવાના છ કલાક પહેલાં કરવી પડી હતી, અને અંતિમ ગણતરી આગલા દિવસ સુધી પૂર્ણ થઈ ન હતી.

વિવાદોની યાદીમાં મિલ્ટન ઇસ્ટ-હેલ્ટન હિલ્સની બેઠક પણ સામેલ છે, જ્યાંથી શરૂઆતમાં પરમ ગિલને કન્ઝર્વેટિવ ટિકિટ પર વિજેતા જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. માન્યતા પ્રક્રિયા બાદ પરિણામ બદલાયું, અને પરમ ગિલ 29 મતના અંતરથી તેમના લિબરલ પ્રતિસ્પર્ધીથી બીજા સ્થાને રહ્યા. હવે, પરમ ગિલે ન્યાયિક ગણતરીની માંગ કરી છે.

ઓછામાં ઓછા અડધો ડઝન મતવિસ્તારોના પરિણામોની સમીક્ષા ચાલી રહી છે. પ્રથમ દૃષ્ટિએ, આ સમીક્ષાઓનો મુખ્ય લાભાર્થી સત્તાધારી લિબરલ્સ હશે, જે 343 બેઠકોના હાઉસમાં અગાઉની 168 બેઠકોની સ્થિતિમાંથી લગભગ બહુમતીની નજીક પહોંચવાની અપેક્ષા છે.

રસપ્રદ રીતે, ઇલેક્શન્સ કેનેડા દ્વારા પરિણામોની સત્તાવાર પુષ્ટિ થાય તે પહેલાં જ ખાલી જગ્યાની ચર્ચા શરૂ થઈ ગઈ છે.

44મા હાઉસ ઓફ કોમન્સના વિપક્ષના નેતા પિયરે પોઇલિવરે, જેઓ 28 એપ્રિલની ચૂંટણીમાં તેમના લિબરલ પ્રતિસ્પર્ધી બ્રુસ ફેનજોય સામે 4315 મતના અંતરથી હારી ગયા હતા, તેઓ બેટલ રિવર—ક્રોફૂટથી બાય-ઇલેક્શન લડીને હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં પાછા ફરવાની અપેક્ષા રાખે છે. કન્ઝર્વેટિવ ઉમેદવાર ડેમિયન કુરેકે તેમના પક્ષના નેતાને સંસદમાં પાછા લાવવા માટે તેમની નવેસરથી જીતેલી બેઠક છોડવાની ઓફર કરી છે. 82%થી વધુ મત સાથે ફરી ચૂંટાયેલા કુરેક, સત્તાવાર રીતે શપથ લીધા બાદ રાજીનામું આપશે, જેનાથી નિયમિત ચૂંટણી બાદ ટૂંકા ગાળામાં યોજાનારી ઝડપી બાય-ઇલેક્શનનો માર્ગ મોકળો થશે.

વડા પ્રધાન માર્ક કાર્નીએ પહેલેથી જ નિવેદન આપ્યું છે કે તેઓ કુરેકનું રાજીનામું સત્તાવાર થતાં 11 દિવસમાં બાય-ઇલેક્શનની જાહેરાત કરવા ઝડપથી આગળ વધશે. પ્રચાર અભિયાનનો સમયગાળો 36થી 50 દિવસનો રહેશે. સામાન્ય રીતે, વડા પ્રધાન બેઠક ખાલી જાહેર થયા બાદ 180 દિવસ સુધી બાય-ઇલેક્શન માટે મુલતવી રાખી શકે છે.

વિપક્ષના નેતાના હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં પુનરાગમનને સરળ બનાવવા માટેની બાય-ઇલેક્શન ઉપરાંત, કેટલાક પરિણામો “માન્યતા” બાદ બદલાઈ ગયા છે, અન્ય કેટલાકમાં પુનઃમતગણતરી જરૂરી બની છે, જ્યારે બે કિસ્સાઓમાં ન્યાયિક સમીક્ષા બાદ પુનઃમતગણતરીની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ છે. આ બધું સત્તાધારી લિબરલ્સની રાજકીય સ્થિતિને અસર કરે છે, જેઓ ધીમે ધીમે તાકાત મેળવી રહ્યા છે અને 172ના બહુમતી આંકડાની નજીક પહોંચી રહ્યા છે.
ભારતથી વિપરીત, કેનેડા તેની ચૂંટણીઓ માટે ઇલેક્ટ્રોનિક વોટિંગ મશીન્સનો ઉપયોગ કરતું નથી. તેના બદલે, પરંપરાગત મતપત્રો હજુ પણ વપરાય છે. મતદાન પૂર્ણ થતાંની સાથે મતગણતરી શરૂ થાય છે. એડવાન્સ મતદાન અને પોસ્ટલ મતપત્રો મતદાનના દિવસે મતદાનને પૂરક બનાવે છે.

ભારતમાં ચૂંટણી તારીખો ચૂંટણી પંચ નક્કી કરે છે, જ્યારે કેનેડામાં વડા પ્રધાન ફેડરલ ચૂંટણીઓ ઉપરાંત, કોઈપણ કારણોસર ખાલી પડેલી બેઠક માટે બાય-ઇલેક્શનનો આદેશ આપે છે. કેનેડિયન હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં બેઠક ખાલી જાહેર થયા બાદ 180 દિવસની અંદર ચૂંટણીનો આદેશ આપવાનો વડા પ્રધાનનો વિવેકાધિકાર છે.

ઇલેક્શન્સ કેનેડાના જણાવ્યા અનુસાર, ક્વિબેકના ટેરેબોન મતવિસ્તારની બેઠક ન્યાયિક પુનઃમતગણતરીના પરિણામો બાદ બ્લોક ક્વિબેક્વા પાસેથી લિબરલ્સને એક મતના અંતરથી મળી છે. જો સૌથી વધુ મત મેળવનાર ઉમેદવાર અને અન્ય કોઈ ઉમેદવારને મળેલા મતોનો તફાવત માન્ય મતોના એક હજારમા ભાગ (1/1000) કે 0.1 ટકાથી ઓછો હોય, તો ન્યાયિક પુનઃમતગણતરીનો આદેશ આપવામાં આવે છે.

કેનેડાના મુખ્ય ચૂંટણી અધિકારીએ 7 મેના રોજ ન્યાયિક પુનઃમતગણતરીની જાહેરાત કરી હતી, જ્યારે પરિણામો દર્શાવે છે કે બ્લોક ક્વિબેક્વાના વર્તમાન સાંસદ નાથાલી સિન્ક્લેર-ડેસગાગ્નેએ લિબરલ ઉમેદવાર ટાટિયાના ઓગસ્ટેને 44 મતથી હરાવ્યા હતા.

મૂળરૂપે, ચૂંટણીના એક દિવસ બાદ ઓગસ્ટેને વિજેતા જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. જોકે, માન્યતા પ્રક્રિયા દરમિયાન તે બ્લોકની તરફેણમાં બદલાઈ ગયું, જે પુનઃમતગણતરીથી અલગ છે.

પુનઃમતગણતરી બાદ, ઓગસ્ટેને 23,352 મત મળ્યા, જ્યારે સિન્ક્લેર-ડેસગાગ્નેને 23,351 મત મળ્યા. એક મતનું અંતર લિબરલ્સને હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં તેમની 170મી બેઠક આપે છે, જ્યારે બ્લોક ક્વિબેક્વા હવે 21 બેઠકો પર છે.

મિલ્ટન ઇસ્ટ-હેલ્ટન હિલ્સ સાઉથ માટે પણ પુનઃમતગણતરીનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે, જ્યાં માન્યતા પ્રક્રિયાએ માત્ર 29 મતના અંતરથી બેઠક લિબરલ્સની તરફેણમાં ફેરવી દીધી. આ પુનઃમતગણતરી 13 મેના રોજ શરૂ થશે.

ન્યૂફાઉન્ડલેન્ડ અને લેબ્રાડોરના ટેરા નોવા-ધ પેનિન્સુલાસ મતવિસ્તારમાં 12 મેના રોજ પુનઃમતગણતરી થવાની છે, જ્યાં લિબરલ્સને માત્ર 12 મતના અંતરથી વિજેતા જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા.

ઓન્ટારિયોના વિન્ડસર-ટેકમ્સે-લેકશોર મતવિસ્તારમાં ત્રીજી પુનઃમતગણતરી 20 મેના રોજ શરૂ થશે, જ્યાં કન્ઝર્વેટિવ ઉમેદવારને માત્ર 77 મતના અંતરથી વિજેતા જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા.

જો લિબરલ્સ ઓન્ટારિયોની આ બેઠકને ફેરવી લે તો પણ, તેઓ બહુમતી માટે જરૂરી 172 બેઠકોમાંથી એક બેઠક ઓછી રહેશે.