સુભાષ ગુપ્તાને એકલ USA તરફથી લાઈફ ટાઈમ એચીવમેન્ટ એવોર્ડ / Courtesy of Subhash Gupta

હ્યુસ્ટન: સુભાષ ગુપ્તા ૧૯૭૩માં એન્જિનિયરિંગના સ્નાતક અભ્યાસ માટે સ્કોલરશિપ પર અમેરિકા આવ્યા હતા. ૧૯૮૧માં તેમણે હ્યુસ્ટનને પોતાનું ઘર બનાવ્યું.

લગભગ પાંચ દાયકા પછી, સુભાષ અને સરોજિની ગુપ્તા હ્યુસ્ટનના વાઇબ્રન્ટ ભારતીય સમુદાયના સ્તંભ તરીકે ઓળખાય છે, જે અમેરિકા અને ભારતમાં અનેક ચેરિટીના ઉદાર સમર્થક તરીકે જાણીતા છે.

સુભાષજીની સેવાની ઊંડી પ્રતિબદ્ધતાએ તેમને એકલ વિદ્યાલય ફાઉન્ડેશન ઓફ યુએસએ સુધી લઈ ગઈ, જ્યાં તેઓ હાલમાં બોર્ડ ઓફ એડવાઈઝર્સના ચેરમેન છે.

૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ના રોજ એકલ યુએસએએ તેમને દાયકાઓની સેવા માટે લાઈફટાઈમ એચિવમેન્ટ એવોર્ડથી સન્માનિત કર્યા.

એકલ યુએસએના પ્રમુખ ડૉ. સુબ્રા દ્રવિડાએ સુભાષ ગુપ્તાને ‘સ્થિતપ્રજ્ઞ’ તરીકે વર્ણવ્યા, જે બાહ્ય અરાજકતા વચ્ચે પણ માનસિક અને ભાવનાત્મક સંતુલન જાળવી શકે છે.

“સુભાષજીની સફળતા આ ગુણને કારણે છે અને તે મને અને અન્યોને પ્રેરણા આપે છે, જે અનુકરણ કરવા યોગ્ય છે,” ડૉ. દ્રવિડાએ જણાવ્યું. “સુભાષજી પડદા પાછળ રહેવામાં સંતુષ્ટ છે અને માત્ર જરૂર પડે ત્યારે જ સક્રિય ભૂમિકા લે છે. હું લોકોને કહેતો હોઉં છું કે તેઓ ભગવાન કૃષ્ણ જેવા છે જે રથી લાગે છે પણ વાસ્તવમાં આખું કુરુક્ષેત્ર યુદ્ધ ચલાવે છે.”

એકલ પ્રત્યે આકર્ષણ વિશે પૂછતાં સુભાષજીએ કહ્યું: “બાળકો આપણા ભવિષ્ય માટે મહત્વના છે. મને વિશ્વાસ છે કે મજબૂત દેશ અને સમાજનો પાયો બાળકોની મજબૂત શૈક્ષણિક નીંવ છે, જે ગ્રામીણ ભારતમાં અભાવે છે.”

સુભાષજી ૨૦૦૧માં એકલની સ્થાપનાથી જ જોડાયેલા છે—પહેલા દાતા તરીકે અને ૨૦૦૭થી સક્રિય નેતા તરીકે કામગીરી અને ઓફિસ વર્કની દેખરેખ કરે છે.

સુભાષ ગુપ્તાનો પરિચય

ઉત્તર પ્રદેશના પિલખુઆના વતની સુભાષજીએ બેંગલુરુના ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સમાં એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કર્યો.

શૈક્ષણિક રીતે મહત્વાકાંક્ષી હોવા છતાં તેમને રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (આરએસએસ) અને તેના આદર્શો સાથે ઊંડો સંબંધ હતો—જે તેમના જીવનભરના ભારતીયો અને હિંદુઓના સમર્થનના પ્રયાસોને માર્ગદર્શન આપે છે.

આરએસએસ વિશે સૌથી મહત્વનું શું છે તે પૂછતાં તેમણે કહ્યું: “સમુદાયની એકતાની માન્યતા, સામાન્ય વિશ્વાસથી એકજૂટ, અને પરંપરાઓ અને રીતરિવાજોનું શિસ્તબદ્ધ વિચારથી રક્ષણ કરવાનું મહત્વ.”

સુભાષજીએ યુનિવર્સિટી ઓફ એરિઝોનામાં મેટલર્જિકલ એન્જિનિયરિંગમાં માસ્ટર્સ કર્યું. ૧૯૭૫માં તેમણે સરોજિનીજી સાથે લગ્ન કર્યા અને તેમને પુત્ર અજિત અને પુત્રી શ્વેતા છે.

“તે સમયે ભારતીય સમુદાય ખૂબ નાનો હતો અને પછી ઝડપથી વધ્યો,” અજિત ગુપ્તાએ જણાવ્યું.

“જે કોઈ ભારતથી આવતું, તે અને સરોજિનીજી હસતાં મદદ, રહેવાની જગ્યા અને વિવિધ લોકો સાથે પરિચય કરાવતા,” એકલ યુએસએના સ્થાપક રમેશ શાહે યાદ કર્યું. “અમે તેમના ઘરના સુંદર સજાવેલા ગેરેજમાં શાખા યોજતા.”

સુભાષજી વિશ્વ હિંદુ પરિષદ ઓફ અમેરિકાના હ્યુસ્ટન ચેપ્ટરના પ્રમુખ હતા, પછી હિંદુ સ્વયંસેવક સંઘ અને સેવા ઈન્ટરનેશનલમાં સક્રિય થયા. તેઓ હ્યુસ્ટન વિભાગના એચએસએસના સંઘચાલક છે.

“સાચા સ્વયંસેવક તરીકે સુભાષજી હિંદુ સમુદાયની અપૂર્ણ જરૂરિયાતો શોધે છે અને ચૂપચાપ પરંતુ ખંતથી સમુદાય સાથે મળીને તેને પૂરી કરે છે,” એકલના બોર્ડ ઓફ એડવાઈઝર્સના વિનોદ અંબાસ્થાએ જણાવ્યું. “તે અને તેમની પત્ની સરોજજી વધતા હિંદુ વનપ્રસ્થીઓ માટે આદર્શ છે.”

“સુભાષજી અત્યંત સરળ હૃદયના, અહંકાર વગરના છે,” એકલ યુએસએના બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સના ચેરમેન રાકેશ ગુપ્તાએ કહ્યું. “તેઓ પોતાના એજન્ડા વગરના સમસ્યા નિવારક તરીકે પરફેક્ટ માર્ગદર્શક છે...આ સંગઠનને નકારાત્મક શક્તિઓથી બચાવવામાં મદદ કરે છે.”

સુભાષ ગુપ્તા તેમના પરિવારજનો સાથે / Courtesy of Subhash Gupta

ટેક્સાસ હિંદુ હેરિટેજ યુથ કેમ્પ

હ્યુસ્ટનના હિંદુ સમુદાયના યુવાનો સુભાષજીને ટેક્સાસ હિંદુ હેરિટેજ યુથ કેમ્પના પ્રેરક બળ તરીકે ઓળખે છે.

જુલાઈ ૨૦૨૪માં હિંદુ હેરિટેજ યુથ કેમ્પ (એચએચવાયસી)એ કોલંબસમાં નવા બનેલા ૬૦ લાખ ડોલરના ૩૭ એકરના કાયમી કેમ્પસાઈટમાં ૪૦મું વર્ષ શરૂ કર્યું.

“અમે ઈચ્છીએ છીએ કે આ કેમ્પસાઈટ સમુદાયની સેવા કરે અને સમુદાયનું સ્થળ બને. મને વિશ્વાસ છે કે એકઠા થવાથી આપણો સમુદાય ઘણું મેળવી શકે,” તેમણે કહ્યું. “આ લોકો એકઠા થાય, વિકાસ કરે, શીખે અને અન્વેષણ કરે તેવી ભૌતિક જગ્યા છે. અમે આ સ્વપ્નને વિસ્તારીશું જેથી તે સમુદાયનો આધારસ્તંભ બને.”

ગત પાંચ વર્ષમાં સુભાષજીએ દાયકાઓથી જગ્યા બદલતા એચએચવાયસી માટે કાયમી ઘર સ્થાપવા અથાગ મહેનત કરી. આ સ્વપ્ન દાતાઓના સમર્થનથી સાકાર થયું—ખાસ કરીને સુભાષજીએ પ્રારંભિક ૧૭.૫ લાખ ડોલરનું યોગદાન આપ્યું.

“છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં મેં (સુભાષજી) સાથે ટેક્સાસ હિંદુ કેમ્પસાઈટ પર વિચારથી લઈને પૂર્ણ બાંધકામ સુધી નજીકથી કામ કર્યું,” આર્ય સમાજ ગ્રેટર હ્યુસ્ટન અને વૈદિક કલ્ચર સેન્ટરના સ્થાપક પ્રમુખ ડૉ. દેવિન્દર મહાજને જણાવ્યું. “આ કેમ્પસાઈટ, હવે આખા હિંદુ સમુદાયના ગૌરવનું પ્રતીક, તેમના અડગ નેતૃત્વ અને સંપૂર્ણ નાણાકીય પ્રતિબદ્ધતા હેઠળ બની.”

૧૯૮૫માં માત્ર ૪૦ બાળકોથી શરૂ થયેલું એચએચવાયસી હવે ટેક્સાસ અને તેની બહારના કેમ્પર્સને ખો-ખો, કબડ્ડી જેવી પરંપરાગત રમતો, ડાંડિયા રાસ જેવી સાંસ્કૃતિક કલાઓ અને ભગવદ્ગીતા જેવા ગ્રંથોમાંથી આધ્યાત્મિક પાઠ આપે છે.

સુભાષજીએ પોતાના જીવનના મિશનને હિંદુ ધર્મના સાચા સારનું શિક્ષણ આપવું ગણાવ્યું—જે ઘણા સમુદાયના બાળકો અને પુખ્તોને યોગ્ય રીતે પરિચય નથી. તેમણે ભાર મૂક્યો કે હિંદુ ધર્મ અનોખો છે: તેમાં કોઈ આજ્ઞાઓ નથી, દરેક વ્યક્તિને પોતાની સત્યની શોધની સ્વતંત્રતા અને જવાબદારી છે.

“અમે મહાન વંશના છીએ જેના પર અમને ગર્વ હોવો જોઈએ,” સુભાષજીએ કહ્યું. “મને પ્રેરણા આપતી શક્તિ વસુધૈવ કુટુંબકમનો હિંદુ દૃષ્ટિકોણ છે. બધા આપણું કુટુંબ છે,” સુભાષજીએ જણાવ્યું. “આ અત્યંત સુસંગત, કાલાતીત જ્ઞાન છે અને તેને પહેલા વિશ્વના હિંદુઓમાં અને પછી બાકીના વિશ્વમાં ફેલાવવું જોઈએ.”

૪૧ વર્ષ પછી પણ કેમ્પનું મિશન સમાન છે: હિંદુ-અમેરિકન યુવાનોને જોડાણ, વિકાસ અને સંસ્કૃતિ આગળ વધારવાનું સ્થળ આપવું. હવે કાયમી ઘર સાથે, ભવિષ્યની પેઢીઓ પોતાની છાપ છોડી શકશે—મ્યુરલ પેઇન્ટિંગ, વૃક્ષો રોપવા અને એચએચવાયસીને માત્ર કેમ્પ કરતાં વધુ બનાવતા પાઠ આગળ વધારવા.

એકલ વિદ્યાલય ફાઉન્ડેશન વિશે

‘એકલ’નો અર્થ સંસ્કૃતમાં ‘એક’ છે અને તે સંસ્થાના એક શિક્ષક એક શાળા મોડેલનો સંદર્ભ છે.

એકલ ગ્રામીણ ભારતમાં ૮૫,૦૦૦થી વધુ શાળાઓ ચલાવે છે, જે દૂરના અને અલ્પસેવિત વિસ્તારોમાં બાળકોને મૂળભૂત શિક્ષણ આપે છે, જ્યાં ઔપચારિક શાળાની સુવિધા મર્યાદિત કે અસ્તિત્વમાં નથી.

“વ્યવહારમાં સુભાષજીએ એકલ યુએસએ અને એકલ ઈન્ડિયા ટીમો વચ્ચેના વિવિધ હિતો અને એજન્ડાને એકસૂત્રે બાંધ્યા છે, યોગ્ય સમાધાન કરીને સંસ્થાને મજબૂત કરવા આગળ વધારી છે,” ડૉ. દ્રવિડાએ જણાવ્યું. “તેઓ માને છે કે આખરે ભારતના બાળકો અને ગામલોકો એકલના કાર્યના લાભાર્થી હોવા જોઈએ—બાકી બધું લાંબે ગાળે માત્ર ટીપ્પણી છે. એકલની શાળાઓ સરકારી શાળાઓના પૂરક છે, એકબીજાના પ્રયાસોને સમર્થન આપે છે.”

“બાળકો કેટલા ઉત્સાહથી શીખવા આતુર છે અને અનૌપચારિક વાતાવરણમાં પણ શીખવાની તક માટે કેટલા આભારી છે; તે તેમના જીવનમાં સાચે જ પરિવર્તનકારી છે,” સુભાષજીએ શાળાઓની મુલાકાત વિશે જણાવ્યું.

એકલ યુએસએ, દેશભરમાં ૬૫ ચેપ્ટર્સ અને ટેક્સાસમાં છ સાથે હજારો સ્વયંસેવકો સાથે, ફંડરેઝિંગ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.